Topraklama konusu elektrik iletim, dağıtım ve üretim tesislerinde insan hayatını ve kullanılan cihazları korumak için alınabilecek en önemli tedirlerden biridir. Peki topraklama nedir?
Topraklama, gerilim altında olmayan tesisat kısımlarının topraklama iletkenleri vasıtasıyla topraklama elektrotuna bağlanmasıdır.
Topraklama nedir? sorusunu kısaca tanımladıktan sonra çeşitlerine de değinelim.
Topraklama Çeşitleri
- Koruma
- İşletme
- Yıldırıma karşı yapılan ve
- Fonksiyon topraklaması olmak üzere 4 çeşittir.
Koruma Topraklaması: Olası hata ya da arıza hallerinde, kullanılan aşırı akım koruma aygıtları vasıtasıyla devrenin açılarak direk olarak toprakla tamamlanmasıdır. (Normal şartlarda gerilim altında olmaya kısımlar.)
İşletme Topraklaması: Topraklama devresine omik, endüktif veya kapasitif bir direnç konularak yapılan dirençli ve herhangi bir direnç kullanılmadan yapılan dirençsiz olmak üzere iki biçimde yapılır. İşletme topraklamasında, aktif bölümler ve sıfır iletkeni topraklanmaktadır. (Aktif kısımlarının topraklanması. Normal şartlarda gerilim altında olabilen kısımlar)
Yıldırıma Karşı Yapılan Topraklama: Olası yıldırım düşmesi durumlarında devrenin direk olarak topraklama devresi üzerinden tamamlanmasını sağlayarak gerilim altında olan kısımların zarar görmesini önleyen topraklamadır.
Fonksiyon Topraklaması: Dönüş hattı olarak toprağı kullanan sistemlerin çalışması için yapılan topraklamaya fonksiyone topraklaması denir.
Elemanlar
Tesislerin yapımında topraklama elektrotları, iletkenleri ve bağlantı parçaları kullanılır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından yayınlanan “Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği”ne uygun olarak şerit, profil (köşebent), levha ve örgülü iletken elemanları üretilmektedir.
Elektrotlar
Elektrotlar, toprağa gömülü ve toprakla bağlantı sağlayan veya beton içine gömülü, geniş yüzeyli iletkenlerdir. Topraklayıcı olarak; Şerit veya örgülü iletken topraklayıcı, çubuk topraklayıcı veya profil (Köşebent) topraklayıcı ve levha topraklayıcılar kullanılır.
Elektrotlar kullanım konumlarına göre yüzeysel ve derin topraklayıcılar olmak üzere 2 biçimdedir. Yüzeysel topraklayıcılar genellikle 0.5 m ile 1 m. Arasına yerleştirilen elektrotlardır. Galvanizli şerit veya yuvarlak ya da örgülü iletkenden yapılabilir ve yıldız, halka, gözlü topraklayıcı ya da bunların karışımı olabilir. Şerit, çubuk ve levha topraklayıcılar kullanılmaktadır.
Derin topraklayıcılar ise 1 m.’den daha derine yerleştirilen topraklayıcılar olup Galvanizli boru, yuvarlak çubuk veya benzeri profil malzemelerden yapılabilir.
İletkenler
İletkenler mekanik zorlamalara karşı korunmuş tesislerde 1.5 mm² Cu (Bakır), 2.5 mm² Al (Alüminyum) yalıtılmış iletken olmalıdır. Mekanik zorlamalara karşı korunmamış olan sabit tesislerde 4 mm² Cu ya da kalınlığı en az 2,5 mm olan 50 mm² lik çelik şerit olmalıdır. Korunmuş tesislerde Alüminyum kullanılabilirken korunmayan tesislerde alüminyum toprak iletkenleri kullanılamaz. Topraklama iletkenlerinin ve bağlantı noktalarının tesisat içerisinde olası zorlanmalarda göz önüne alınarak korunması, toprak içerisindeki bağlantı noktalarının da korozyona ve olası kimyasal etkilere karşı korunması topraklamanın sağlığı açısından oldukça önemlidir. Dikkat edilecek önemli bir diğer hususta çıplak topraklama iletkenlerinin özel bir işaretle işaretlenmeleridir.
Dikkat edilecek hususlar
- Mümkün olan en kısa yoldan topraklama sistemine bağlanmalıdır.
- Yukarıda da bahsedildiği gibi topraklama iletkenlerinin olası mekanik ve kimyasal etkilere karşı korunması gerekir.
- Topraklama iletkenlerinin toprak üzerine yerleştirildiği durumlarda bu iletkenlere her an ulaşılabilir ve korunaklı biçimde yerkeştirildiklerinden emin olunmalıdır.
- Topraklama iletkenlerinin beton içerisine gömüldüğü durumlarda yine bağlantı uçlarına kolay erişilmesi ve açıkta kalan iletken kısımlarının korunması önemlidir.
- Topraklama iletkenlerinin eklenmesi sırasında ek noktalarının kaliteli elektriksel sürekliliği sağladıklarından emin olunmalı, sıkı ve korozyona karşı korunacak şekilde yapılmalıdır.
Topraklama, toprak direnci test cihazı (Toprak Megeri) kullanılarak ölçülür. Topraklama ölçümünde ülkemizde yayılma direnci ölçümü öne çıkarken, dış kaynaklarda daha çok dokunma geriliminin hesaplanması yoluna gidilmektedir.
